TỐC KÝ CHỮ VIỆT - Tác giả: Trần Tư Bình

 
 
 
A. Cách tốc ký
B. Hai đoạn thơ viết bằng chữ tốc ký
C. Lời cuối
D. Bảng tóm tắt
 
Bài này trình bày một cách tốc ký có hệ thống cho chữ Việt. Chúng hữu ích cho việc:
- “Chat” trên mạng, viết tin nhắn ở điện thoại di động, v.v…
- Cài đặt vào trang “Gõ Tắt” ở các bộ gõ chữ Việt để khi gõ chữ tốc ký mà máy tính vẫn hiện ra chữ Việt trọn vẹn (hiện được tích hợp trong WinVNKey).    
- Gợi một số ý cho việc cải tiến chữ quốc ngữ nếu có.  
 
A. CÁCH TỐC KÝ
 
Xin đọc các qui ước tốc ký từ trên xuống dưới vì chúng có quan hệ nối tiếp. Cũng xin đọc các ví dụ để dễ nhớ các qui ước tốc ký.  
 
1. Dấu sắc ở vần ngược (1 qui ước):
 
 
• Bỏ bớt dấu sắc ở vần ngược …… Vd: bưc = bức, nup = núp, trot lọt = trót lọt.
 
2. Y và Uy (3 qui ước):
 
• I thay Y …… Vd: i tá = y tá, lí trí = lý trí.
• Ngoại trừ: Vần AY, ÂY vẫn là AY, ÂY …… Vd: ngày ấy = ngày ấy.
 
• Y thay UY …… Vd: thý = thúy, byt = buýt, lỵ = lụy.
 
3. Phụ âm đầu chữ (9 qui ước):
 
• F thay PH …… Vd: fải = phải.
 
• C thay K …… Vd: cẻ = kẻ, cể = kể, cín = kín.
• K thay KH …… Vd: ki kó kăn = khi khó khăn.
 
• Z thay D …… Vd: zì = dì, zo zự = do dự.
• D thay Đ …… Vd: di dâu dó = đi đâu đó.
• J thay GI …… Vd: já jì = giá gì, jữ jìn = giữ gìn, zù jì = dù gì.
 
• G thay GH …… Vd: ge = ghe, gế = ghế, gì = ghì.
• W thay NG, NGH …… Vd: we = nghe, wề = nghề, wĩ = nghĩ.
• Q thay QU …… Vd: qay = quay, qên = quên, qệt = quệt.
 
4. Phụ âm cuối chữ (3 qui ước):
 
• G thay NG …… Vd: xoog = xoong, trôg mog = trông mong.
• H thay NH …… Vd: hoàh = hoành, huêh = huênh, qah = quanh.
• K thay CH …… Vd: hoạk = hoạch, wuệk = nguệch, tak bạk = tách bạch.
 
5. Vần “Nguyên âm ghép + chữ cái” (17 qui ước + 1 ngoại lệ):
 
 
Trong đó, 5 vần: oong, oanh, uênh, oach, uêch đã được tốc ký là: oog, oah, uêh, oak, uêk như vừa trình bày ở trên (xem ví dụ phần B.4).
 
Còn lại 52 vần:
- OĂ: … oăt, oăc, oăn, oăm, oăng.
- UÂ: … uât, uân, uâng, uây.
- OE: … oet, oen, oem, oeo.
- IÊ: … iêt, iêp, iêc, iên, iêm, iêng, iêu  .... .
- YÊ: … yêt, yên, yêm, yêng, yêu.
- OA: … oat, oap, oac, oan, oam, oang, oai, oay, oao.
- UƠ: … uơt, uơn.
- UÔ: … uôt, uôc, uôn, uôm, uông, uôi.
- ƯƠ: … ươt, ươp, ươc, ươn, ươm, ương, ươi, ươu.
- UYÊ: … uyêt, uyên.
 
Trong đó có:
- Các chữ cái cuối: T, P, C _ N, M, NG _ I , Y _ O , U.
 
52 vần nầy được tốc ký còn 2 chữ cái cho mỗi vần, bằng cách:
- Rút gọn nguyên âm ghép còn một nguyên âm. Và
- Thay chữ cái cuối bằng một chữ cái khác.
 
Rút gọn nguyên âm ghép còn một nguyên âm. Có 9 qui ước và 1 ngoại lệ:
 
• Ă thay OĂ 
•  thay U 
• E thay OE 
• I thay IÊ hay YÊ
• O thay OA ………… (Ngoại lệ: A thay OA, cho vần “oay”)            
• Ơ thay UƠ 
• U thay UÔ
• Ư thay ƯƠ 
• Y thay UYÊ
 
Thay chữ cái cuối bằng một chữ cái khác. Có 8 qui ước:
 
• D thay T
• F thay P
• S thay C
 
• L thay N
• V thay M
• Z thay NG
 
• J thay I, Y
• W thay O, U
 
 
-  ĂD, ĂS, ĂL, ĂV, ĂZ … (oăt, oăc, oăn, oăm, oăng).
-  ÂD, ÂL, ÂZ, ÂJ … (uât, uân, uâng, uây).
-  ED, EL, EV, EW … (oet, oen, oem, oeo).
-  ID, IF, IS, IL, IV, IZ, IW … (iêt, iêp, iêc, iên, iêm,   .... iêng, iêu).
-  ID, IL, IV, IZ, IW … (yêt, yên, yêm, yêng, yêu).
-  OD, OF, OS, OL, OV, OZ, OJ, AJ, OW … (oat, oap, oac, oan, oam, oang, oai, oay, oao).
- ƠD, ƠL … (uơt, uơn).
- UD, US, UL, UV, UZ, UJ … (uôt, uôc, uôn, uôm, uông, uôi).
- ƯD, ƯF, ƯS, ƯL, ƯV, ƯZ, ƯJ, ƯW … (ươt, ươp, ươc, ươn, ươm, ương, ươi, ươu).
- YD, YL … (uyêt, uyên).
 
 
- ĂD = oăt …… Vd: chăd = choắt, wặd = ngoặt. 
- ĂS = oăc …… Vd: hặs = hoặc, wăs = ngoắc.
- ĂL = oăn …… Vd: xăl = xoăn.
- ĂV = oăm …… Vd: kăv = khoăm.
- ĂZ = oăng …… Vd: hẵz = hoẵng, kắz = khoắng. (5)
 
- ÂD = uât …… Vd: kâd = khuất, lậd = luật.
- ÂL = uân …… Vd: kâl = khuân, tầl = tuần.
- ÂZ = uâng …… Vd: bâg kâz = bâng khuâng.
- ÂJ = uây …… Vd: kâj kỏa = khuây khỏa. (4+5=9)
 
- ED = oet …… Vd: ked = khoét, lòe lẹd = lòe loẹt.
- EL = oen …… Vd: hel = hoen.
- EV = oem …… Vd: wev wév = ngoem ngoém.
- EW = oeo …… Vd: wẻw = ngoẻo. (4+9=13)
 
- ID = iêt, yêt …… Vd: fịd = phiệt, id = yết, kid = khiết, zịd = diệt
- IF = iêp ...... Vd: dịf = điệp, kif = khiếp, wịf = nghiệp, zịf = diệp.
- IS = iêc …… Vd: tis = tiếc, vịs = việc.
- IL = iên, yên …… Vd: fil = phiên, íl = yến, qil = quyên, tìl = tiền.
- IV = iêm, yêm …… Vd: fív = phiếm, ỉv = yểm, wiv = nghiêm. 
- IZ = iêng, yêng …… Vd: iz = yêng, jíz = giếng, wiz = nghiêng.
- IW = iêu, yêu …… Vd: fíw = phiếu, íw = yếu, nhìw dìw = nhiều điều. (12+13=25)
 
- OD = oat …… Vd: kod = khoát, lọd = loạt.
- OF = oap …… Vd: wof = ngoáp.
- OS = oac …… Vd: kos = khoác, tọs = toạc.
- OL = oan …… Vd: hòl tòl = hoàn toàn, kol = khoan.
- OV = oam …… Vd: wọv = ngoạm.
- OZ = oang …… Vd: hòz = hoàng, kỏz = khoảng.
- OJ = oai …… Vd: kój = khoái, wòj = ngoài.
- Ngoại lệ: AJ = oay …… Vd: laj haj = loay hoay.
- OW = oao …… Vd: wow = ngoao. (9+25=34)
 
- ƠD = uơt …… Vd: hợd = huợt.
- ƠL = uơn …… Vd: hỡl = huỡn. (2+34=36)
 
- UD = uôt …… Vd: nud = nuốt, rụd = ruột.  
- US = uôc …… Vd: cus = cuốc, thụs = thuộc.
- UL = uôn …… Vd: kul = khuôn, lul = luôn, múl = muốn.
- UV = uôm …… Vd: lụv thụv = luộm thuộm, nhúv = nhuốm.
- UZ = uông …… Vd: úz = uống.
- UJ = uôi …… Vd: cúj = cuối. (6+35=42)     
 
- ƯD = ươt …… Vd: lưd = lướt, lựd = lượt.
- ƯF = ươp …… Vd: cưf = cướp.
- ƯS = ươc …… Vd: dựs = được, fưs = phước, zựs = dược.
- ƯL = ươn …… Vd: lựl = lượn.
- ƯV = ươm …… Vd: bưv bứv = bươm bướm.
- ƯZ = ương …… Vd: fưz = phương, gưz = gương.
- ƯJ = ươi …… Vd: tưj cừj = tươi cười.
- ƯW = ươu …… Vd: rựw = rượu. (8+42=50)
 
- YD = uyêt …… Vd: kyd = khuyết, tyd = tuyết, tỵd = tuyệt.    
- YL = uyên …… Vd: kyl = khuyên, lýl = luyến. (2+50=52) 
 
B. HAI ĐOẠN THƠ VIẾT BẰNG CHỮ TỐC KÝ


 
• Bài thơ “Ông đồ” của Vũ Đình Liên viết bằng chữ tốc ký:
Mỗi năm hoa dào nở
Mỗi năm hoa đào nở
Lại thấy ôg dồ jà
Lại thấy ông đồ già
Bày mực tàu, jấy dỏ
Bày mực tàu, giấy đỏ
Bên fố dôg wừj qa
Bên phố đông người qua
 
Bao nhiw wừj thuê vid
Bao nhiêu người thuê viết
Tấm tăc wợi ken tài
Tấm tắc ngợi khen tài
“Hoa tay thảo nhữg net
“Hoa tay thảo những nét
Như fựz múa rồg bay”
Như phượng múa rồng bay”
 
Nhưg mỗi năm, mỗi vắg
Nhưng mỗi năm, mỗi vắng
Wừj thuê vid nay dâu
Người thuê viết nay đâu
Jấy dỏ bùl kôg thấm
Giấy đỏ buồn không thắm
Mực dọg trog wil sầu
Mực đọng trong nghiên sầu

Ôg dồ vẫn wồi dấy
Ông đồ vẫn ngồi đấy
Qa dừz kôg ai hay
Qua đường không ai hay
Lá vàg rơi trên jấy
Lá vàng rơi trên giấy
Wòj trời mưa bụi bay
Ngoài trời mưa bụi bay

Năm nay dào lại nở
Năm nay đào lại nở
Kôg thấy ôg dồ xưa
Không thấy ông đồ xưa
Nhữg wừj mul năm cũ
Những người muôn năm cũ
Hồn ở dâu bây jờ
Hồn ở đâu bây giờ?
 
• Đoạn đầu “Truyện Kiều” của thi hào Nguyễn Du viết bằng chữ tốc ký:
Trăm năm trog cõi wừj ta                  
Trăm năm trong cõi người ta                 
Chữ tài chữ mệh kéo là get nhau           
Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau   
Trải qa một cụs bể zâu                        
Trải qua một cuộc bể dâu                     
Nhữg dìw trôg thấy mà dau dớn lòg        
Những điều trông thấy mà đau đớn lòng   
 
Lạ jì bỉ săc tư fog                              
Lạ gì bỉ sắc tư phong                           
Trời xah qen thói má hồg dáh gen          
Trời xanh quen thói má hồng đánh ghen  
Cảo thơm lần jở trưs dèn                     
Cảo thơm lần giở trước đèn                  
Fog tìh cổ lục còn trỳl sử xah               
Phong tình cổ lục còn truyền sử xanh
 
Rằg năm Ja Tĩh trìw Mih         
Rằng năm Gia Tĩnh triều Minh
Bốn fưz fẳg lặg hai cih vữg vàg
Bốn phương phẳng lặng hai kinh vững vàng
 
 
 
 
C. LỜI CUỐI


1. Cách tốc ký nầy đã được TS. Ngô Đình Học, tác giả bộ gõ WinVNKey http://winvnkey.sf.net , tích hợp toàn bộ cách tốc ký (chỉ trừ: i = y, y = uy) vào WinVNKey, để tạo ra một phương pháp mới gõ tắt chữ Việt. Gõ chữ tốc ký mà máy tính vẫn hiện ra chữ Việt trọn vẹn.
Kết quả, chỉ cần gõ tối đa 3 lần phím cho hơn 99.99% từ Việt khi chúng là thanh ngang; và tối đa 4 lần phím khi có dấu: sắc, huyền, hỏi, ngã, nặng.
Chỉ cần nhớ cách tốc ký, tải xuống WinVNKey và theo hướng dẫn ở bài “Phương pháp mới gõ tắt chữ Việt” ở http://chuvietnhanh.sf.net/PhuongPhapMoiGoTatChuViet.htm (hoặc https://www.tinhte.vn/threads/phuong-phap-moi-go-tat-chu-viet.2384297/).
 
2. Gần đây, nhân đọc bài viết này, nhà giáo Đặng Thái Long (Đại học Sư phạm Toán - Hà Nội) thấy vần “ương” có tần suất sử dụng cao trong tiếng Việt nên đã đề nghị khi đứng cuối từ (hoặc đứng một mình), có thể thay thế “ương” bằng chữ z (nói cách khác, bỏ bớt chữ ư trong tổ hợp ưz của hệ thống CVN hiện hành). Xin mời đọc bài “Hồn Trương Ba – Da hàng thịt” của nhà giáo Đặng Thái Long ở: http://chuvietnhanh.sourceforge.net/HonTruongBaDaHangThit.htm .
 
3. Một số tốc ký là của những người khác đã nêu ra khi bàn về vấn đề cải tiến chữ quốc ngữ hoặc về tốc ký chữ Việt.
 
Sau đây là xuất xứ của chúng:
 
- Bỏ bớt dấu sắc ở vần ngược: Được thấy đầu tiên trong bài viết của ông Dương Tự Nguyên: Một ý kiến về sự sửa đổi chữ quốc ngữ, Văn học tạp chí, số 5, 15-10-1932, và các số tiếp theo. (trích sách Vấn đề cải tiến chữ quốc ngữ, Nxb. Văn Hóa, Hà Nội, 1961, tr.79).
 
- I thay Y: I thay cho y khi y là nguyên âm duy nhất trong chữ được thấy trong tự điển: Nouveau Dictionnaire Français-Annamite, Imp. de la Mission, Sài Gòn, 1922. (trích sách 100 năm phát triển tiếng Việt, Phụng Nghi, Nxb Văn Nghệ, Hoa Kỳ, 1999, tr.134).
 
- Y thay UY: Được thấy đầu tiên trong các tham luận của ông Nguyễn Trọng Phấn, Hoàng Tụy, Nông Ích Thùy và Phó Đức Thành, đọc tại hội nghị về ‘Vấn đề cải tiến chữ quốc ngữ’ năm 1960 tại Hà Nội. (sđd. Vấn đề cải tiến chữ quốc ngữ, tr.309, 335, 341, 348).
 
- F thay PH: Đề nghị của ông Ngô quang Châu, in trong sách Chữ của dân tộc, Hà Nội, 1946, tr.122. (sđd. Vấn đề cải tiến chữ quốc ngữ, tr.62).
 
- C thay K: Đề nghị này của ông Ngô quang Châu, in trong sách Chữ của dân tộc, Hà Nội, 1946, tr.122. (sđd. Vấn đề cải tiến chữ quốc ngữ, tr.62).
 
- K thay KH: Được thấy đầu tiên ở các tham luận của ông Hoàng Tụy và ông Phó Đức Thành, đọc tại hội nghị về ‘Vấn đề cải tiến chữ quốc ngữ’, năm 1960 tại Hà Nội. (sđd. Vấn đề cải tiến chữ quốc ngữ, tr.335, 348).
 
- Z thay D: Đề nghị này được thấy đầu tiên trong sách của ông E.F. Aymonier, Nos transcriptions, Excursions et Reconnaissances, Saigon, 1886, tome XII. (sđd. Vấn đề cải tiến chữ quốc ngữ, tr.45).
 
- D thay Đ: Đề nghị này của ông Legrand de la Liraye, in trong tự điển Dictionnaire élémentaire annamite-français, Saigon, 1868, tr.3. (sđd. Vấn đề cải tiến chữ quốc ngữ, tr.43).
 
- J thay GI và G thay GH: Đề nghị này của ông E.F. Aymonier, in trong Nos transcriptions, Excursions et Reconnaissances, Saigon, 1886, tome XII. (sđd. Vấn đề cải tiến chữ quốc ngữ, tr.45).
 
- W thay NG và NGH: Gần đây, nhân đọc bài viết này, TS. Nguyễn Vĩnh-Tráng thấy chữ W chưa được dùng ở vị trí phụ âm đầu nên đã đề nghị dùng W thay cho hai phụ âm đầu NG và NGH (W = NG =NGH). Xin mời đọc bài “Có nên thêm phụ âm đầu W trong « Tốc Ký Chữ Việt » chăng?” của TS. Nguyễn Vĩnh-Tráng ở:
http://chuvietnhanh.sf.net/ThemPhuAmDauWTrongTocKyChuViet.htm (hoặc ở: http://chimviet.free.fr/ngonngu/nguyenvinhtrang/nvtrn054_VietTatChuViet.htm).
 
- Q thay QU: Được thấy trong tham luận của ông Hoàng Tụy, đọc tại hội nghị về ‘Vấn đề cải tiến chữ quốc ngữ’ năm 1960 tại Hà Nội. (sđd. Vấn đề cải tiến chữ quốc ngữ, tr.335).
 
- Bỏ bớt N ở phụ âm cuối chữ NG và NH: Đề nghị này tuy chưa ai chính thức nêu ra nhưng lâu nay nhiều người vẫn thường bỏ bớt n ở phụ âm cuối ng và nh để viết cho nhanh.
 

D. BẢNG TÓM TẮT

Xin xem Bảng tóm tắt Tốc ký Chữ Việt Nhanh (có dấu) ở đường dẫn sau:
http://chuvietnhanh.sourceforge.net/BangTomTatTocKyCVN(CoDau).pdf

Hoặc xem dưới đây:


 

"con đừz kủa chúg ta đag đi là kon đừz rất chôg gai nhưg chúg ta fải vựt qa. Kôg có vịs jì kó chỉ sợ lòg kôg bền, đào núi và lấp bỉl, qyd chí ắt làm nên"

kieutruonglam đã viết:"con đừz kủa chúg ta đag đi là kon đừz rất chôg gai nhưg chúg ta fải vựt qa. Kôg có vịs jì kó chỉ sợ lòg kôg bền, đào núi và lấp bỉl, qyd chí ắt làm nên"

@kieutruonglam: Chân thàh cảm ơn kieutruonglam dã vid câu dộg vil rât í nghĩa.
Tôi chỉ xin fep sửa lại câu trên vài chỗ cho chíh xac với cak tôc cí của bài:

"con dừz của chúg ta dag di là con dừz rât chôg gai nhưg chúg ta fải vựd
qa. Kôg có vịs jì kó chỉ sợ lòg kôg bền, dào núi và lâp bỉl, qyd chí ăt
làm nên"